Bilindiği gibi, Haziran 2018 genel seçimleri sonrasında uygulamaya giren Partili Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiile birlikte, bütçeyiCumhurbaşkanlığı hazırlıyor ve cumhurbaşkanı tarafından bir yasa teklifi olarak TBMM Başkanlığı’na iletiliyor. “2024 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Teklifi” de 17 Ekim 2023 tarihinde TBMM Başkanlığı’na sunuldu ve Plan ve Bütçe Komisyonu’nda, maalesef basına- halka kapalı olarak görüşülmeye başlandı.
Enflasyonist ve seçim yatırımı olan bir bütçe,
Kaynakların daha fazla sermayeye aktarıldığı bir bütçe,
Vergiler yoluyla yükün halkın omuzuna bindirildiği bir bütçe,
Kamusal hizmetlerde kesintiye uğrayan bir bütçe,
Faiz bütçesi,
Otoriterleşmeyi derinleştiren bir savaş bütçesiolarak değerlendirebiliriz.
Bütçe; siyasal iktidarların, rejimin demokratik, sosyal hak ve özgürlükler konusundaki duruşunun en önemli göstergesidir. Üretenlerin, değeri yaratanların, yani işçilerin, emekçilerin, halkın, vergi mükelleflerinin, bu ülkede yaşayanherkesin, doğrudan ya da dolaylımekanizmalar aracılığıyla ödedikleri vergilerin nerelere harcandığını ya da harcanmadığını bilmeleri ve bunu denetleyebilmeleri gerekir. Bu denetim bütçeninhazırlanması, uygulanması ve sonuçlandırılması sırasındayapılabilmelidir.
Hükümetin yanlış ekonomipolitikaları mevcut ekonomikkrizi derinleştirmekte, çalışmayauygun nüfusun üçte birinden fazlası işsizken ve yakın gelecekte iş bulma umudunu kaybetmiş durumda iken milyonlarca emekçi ailesi kışa hiçbir gelire sahip olmadığı şartlarda girmektedir. Asgari ücret ya da düşük ücretlerle çalışanların eline geçen para temel ihtiyaç maddelerine bile yetmemektedir. Çünkü temel ihtiyaç maddelerindeki enflasyon oranı TÜİK verilerinin çok çok üzerindedir.
Bütçe değerlendirmeleri, bu dönemin belirleyici özellikleri göz önüne alınarak yapılmalı, bütçenin sadece teknik açıdan değerlendirmesiyle ya da siyasaliktidardan istenecek ekonomiktaleplerle sınırlandırılmamalıdır. Bütçe hakkı temel bir hak olarak değerlendirilerek; toplumun siyasi partileri aracılığıyla, emekçilerin, işçilerin, üretenlerin özcesi bütçeyi oluşturan vergi mükelleflerinin örgütlü yapıları aracılığıyla bütçenin hazırlanmasında, dağıtılmasında ve denetlenmesinde söz ve karar sahibi olacağımekanizmalar geliştirilmesi için mücadele yürütülmelidir.
Mevcut tek adamın elinden çıkan bütçenin her yıl meclise sunulan hedeflerini tutturamadığını rahatlıkla ifade edebiliriz.
Cumhurbaşkanı yardımcısı Fuat Oktay % 5’lik ekonomik büyüme ve sadece yüzde 3.5’luk bütçe açığı hedefi ile ülkenin 2023 yılı bütçesine 4 trilyon 470 milyar lira olarak açıklamıştı.
Oysa 2019 yılından bu yana bakıldığında bütçenin açık vermediği dönem yok. Son yıllarda yılın ortasında hep ek bütçe yapılıyor. Bazen küresel kriz, bazen pandemi, bazen deprem bahane ediliyor. 2023 Ocak-Eylül aylarına baktığımızda geçen yılın aynı dönemine göre bütçe açığı artışı yüzde bin 27 oldu. Bu da 10 kattan fazla artış demek.
Genel Bütçeye ilişkin ayrıntılı değerlendirmeler konfederasyonumuz KESK başta olmak üzere ilgili kesimler ve alanda çalışma yapan akademisyenler tarafından yapılmaktadır. Bu nedenle biz genel bütçeye ilişkin değerlendirmeyi bu giriş yazısı ile sınırlı tutup Sağlık Bakanlığı bütçesine ağırlık vermek istiyoruz.
| 2023 (milyon)** | 2024 (milyon)* | ||
TL | Dolar | TL | Dolar | |
| Merkezi Yönetim Bütçesi | 1.618 | 68 | 2.501 | 68 |
| Sosyal Güvenlik Kurumu | 544.658 | 22.789 | 851.264 | 23.132 |
| Aile Hekimliği | 41.951 | 1.755 | 77.472 | 2.105 |
| Toplam | 588.227 | 24.612 | 931.237 | 25.305 |
| Nufus Başına Günlük Sağlık Harcaması (TL) | 18,7 | 29,3 | ||
| Nufus Başına Günlük Sağlık Harcaması (Dolar) | 0,8 | 0,8 | ||
* Türkiye’de 2024 için toplamsağlık harcamaları %56’lıkartışla 931 milyarolarak hesaplanmıştır.
* TÜİK’e göre 2023 Ekim ayı itibariyle yıllık enflasyon 61,36, ENAGRUP’a göre %126,18’dir
* TÜİK’e göre sağlık alanında gerçekleşen enflasyon ise %81,30’dur
* Sağlık bütçesindeki %56’lık artış TÜİK’in belirlemiş olduğu tüm ürünlerde gerçekleşen enflasyonun 16 puan, sağlık enflasyonunun ise 26 puan gerisindedir.
* Resmi enflasyonun dahi altındaki artış hem reel hem de resmi enflasyona göre sağlık bütçesinin artmadığını azaldığını göstermektedir.
Bu verilerebile baktığımızda toplam genel bütçeninbüyümesi oranına göre Sağlık Bakanlığıbütçesinde de büyüme gözükse de sağlık harcamaları açısından enflasyon, dolar kuru artışları vb. değerlendirildiğinde aslındatoplam bütçe içinde sağlık bütçesi payının artmadığını rahatlıkla görebiliriz.
Tablo: Sağlık Bakanlığı Bütçesi
2023 | 2024 | |||
Başlangıç Ödeneği | Harcama | Başlangıç Ödeneği | Harcama | |
| Personel Giderleri | 137.405.164.000 | 403.926.442.000 | ||
| Sosyal Güvenlik Kurumlarına Devlet Primi Giderleri | 21.520.972.000 | 47.721.783.000 | ||
| Mal ve Hizmet Alım Giderleri | 71.672.907.000 | 134.338.404.000 | ||
| Cari Transferler | 1.782.868.000 | 3.511.559.000 | ||
| Sermaye Giderleri | 60.405.591.000 | 142.095.000.000 | ||
| Sermaye Transferleri | 581.045.000 | 969.190.000 | ||
| Genel Toplam | 293.368.547.000 | 732.562.378.000 | ||
| Bağımlılıkla Mücadele | 2.490.653.000 | 3.373.023.000 | ||
| Koruyucu Sağlık | 84.039.447.000 | 202.463.783.000 | ||
| Tedavi Edici Sağlık | 204.035.173.000 | 518.331.810.000 | ||
| Yönetim ve Destek Programı | 1.976.283.000 | 6.352.730.000 | ||
Programlar Toplamı | 292.541.556.000 | 730.521.346.000 | ||
| Program Dışı Giderler | 826.991.000 | 24.041.032.000 | ||
| İdare Bütçesi Toplamı | 293.368.547.000 | 732.562.378.000 | ||
| Mal ve Hizmet Alım Gideri (Hizmet) | 18.946.000.000 | 26.143.118.000 | ||
| Sermaye Giderleri (Kira) | 27.716.000.000 | 57.554.000.000 | ||
| Şehir Hastanesi Toplam | 46.662.000.000 | 83.697.118.000 | ||
| Koruyucu Hizmetlerin Oranı | 28,6 |
| 27,6 | |
| Tedavi Hizmetlerin Oranı | 69,5 |
| 70,8 | |
| Mal ve Hizmet Alımının Oranı | 24,4 |
| 18,3 | |
| Personel Harcamalarının Oranı | 46,8 |
| 55,1 | |
| Şehir Hastanesinin Oranı | 15,9 |
| 11,4 | |
Sağlık Bakanlığının genel bütçe içerisindeki payı 2022 yılında6,63 iken 2023 yılında 6,56 olarak belirlenmiştir. 2024 ise %6,6 olarak belirlenmiştir ( merkezi bütçe 11.089.037.425.000 – sağlık bakanlığı bütçesi 732.562.378.000 )
Yıllardır sağlık bütçesinin genel bütçe içerisindeki payının yüzde 10’un üzerine çıkarılmasını talep etmemize rağmen pay düşmüştür. Bu da yetmezmiş gibi koruyucu sağlık hizmetlerine ayrılan oran %28,6’ten %27,6’ya düşmüştür. Tedavi edici hizmetlere ayrılan oran ise %69,5’ten %70,8’e çıkmıştır.
Seksenli yıllarla birlikte, neoliberal ekonomik ve sosyal politikalar kapsamında, hiçbir bilimsel bilgiye dayanmamasına karşın, “kamu verimsizdir, devletin üretimdeki payı küçültülmelidir” saptamalarına dayanan; kamuya ait işletmelerin özel sektöre satılması ve kamu hizmetlerinin piyasaya açılması ile uygulanan özelleştirmeler, 2000’li yıllarla birlikte hedefi doğrultusunda geliştirilip yeni yeni formlarda uygulanmaya başlandı. Bunlardan en önde gelenini “Kamu Özel Ortaklığı” uygulamaları oluşturuyor. Günümüzde, bütün yönleriyle kanıtlandığı gibi, bu uygulamaların ana hedefi, ülkelerinkamusal kaynaklarının döviz bazında ulus ötesi sermaye sahipleriyle, bunların taşeronları olarak çalışan yerli sermaye gruplarına aktarılmasıdır. Söz konusu sözleşmeler, kamuya ait arsalarıntahsisinden, inşaat içinkredi verilmesine, gelmeyenhasta ve yolcu için ya da geçmeyenaraç için şirketlere karşı döviz bazındaborçlu olmayı kabul etmeye kadar bütünüyle toplumsal yarar karşıtı olan birçok uygulamayı içinde barındırmaktadır. AKP hükümetleri ile birlikte, benzer ekonomik kategorideki ülkelerde olduğu gibi, Türkiye’nin de emekçi sınıflar, işçiler, köylüler, kendi hesabına çalışanlar vb. için kara deliklerinden önemli birisi de kamu özel ortaklığı kapsamında yürütülen hizmet sunumu, yatırım, bakım ve onarım vb. faaliyetler için şirketlerle yapılan sözleşmeler oluşturmaktadır. Bilindiği gibi ister şehir hastanesi ister köprü ister hava alanı, isterse otoyol vb. için olsun kamu özel ortaklığı kapsamında yapılan sözleşmelerin özü değişmemektedir.
Bu nedenle şehir hastaneleri kamu sağlık harcamaları içerisinde tam karadelik görevi görmektedir.
ŞEHİR HASTANELERİ YILLAR İTİBARİYLE ARTAN ÖDEME | ||
2023 | 2024 | |
| Hizmet Ödemeleri (tl) | 18.946.000.000 | 26.143.118.000 |
| Kira Ödemeleri (tl) | 27.716.000.000 | 57.554.000.000 |
| Toplam Ödeme (tl) | 46.662.000.000 | 83.697.118.000 |
| Toplam Ödeme Dolar | 1.968.860.759 | 2.274.378.207 |
2024’te şehir hastanelerin hizmet bedelinde %38’lik artış yapılmış kira bedelinde ise %108’lik artış yapılmıştır. Toplam bütçe ise 46,7 milyar tl’den %79’lik artışile 83,7 milyar tl’yeçıkmıştır.
*Sağlık Bakanlığın 2024 bütçe teklifine göre Sağlık Bakanlığı bütçesinin %11,4’u şehir hastanesineaktarılacaktır.
*2024 bütçesi üzerinden değerlendirme yaptığımızda;
* Sağlık Bakanlığına bağlı hastane başına800.614.620 tl4 bütçe ayrılmıştır,
2024 yılı itibarıyla, tedavi edici sağlık programı kapsamında kira bedeli olarak 57,5 milyar TL, hizmetalımı için de 26,1 milyar TL olmak üzere, toplam83,7 milyar TL ödenmesinin planlandığı görülmektedir.
Böyle bir tercihi kabul etmiyoruz. Halkın sağlık hizmetleri için ayrılan parası bir avuç şirketeaktarılmamalıdır. Şehir hastaneleri için yapılmış olan sözleşmeler herhangibir tazminat ödenmeden feshedilmeli, planlanan ödemeler durdurulmalı ve şehir hastaneleri daha fazla zaman kaybetmeden devlet hastanelerine dönüştürülmelidir.
Personel giderlerinin Sağlık Bakanlığı bütçe içerisindeki payı 2023 bütçesinde %46, 2024 ise %55 olarak görünmektedir. Sağlıkta dönüşüm programı öncesi 2003 yılında personel giderleri bütçenin%70’ini oluşturmaktaydı.
Yoksullaşma, angarya çalışma koşulları, düşük ücretler ve şiddet başta olmak üzere çeşitli baskılarla karşılaşan sağlık emekçilerinin birçoğu yurtdışına gitmeye çalışmaktadır. Artık sağlık emekçilerinin birçoğu Almanca başta olmak üzere çeşitli yabancı dillerde eğitim almaya çalışmaktadır. Türk Tabipleri birliği verilerine göre son on yılda yurt dışına göç eden hekim sayısı yaklaşık 30 kat artmışdurumda.
Bunların yanı sıra, bilindiği gibi Türkiye’de emek gücünü satarak yaşamak zorunda olanların tümü gibi sağlık emekçileri de AKP hükümetleri döneminde daha da yoksullaşmış ve geçinemez hale gelmiştir. Sağlık emekçilerinin temel ücretlerinde emekliliğe yansıyan düzenleme yerine önceki yıllardaperformans yeni adıyla teşvik ek ödemeleri, taban ek ödeme v.b çeşitli isimler adı altında ödeme yöntemleri Hiçbir sağlık emekçisinin aylık gelirinde performans ücretinin payı yüzde 10’u-15’i geçmemeli, gelirlerinin hemen tümününemekliliğe de yansıtıldığı düzenlemeler hayata geçirilmelidir.
Sağlık Bakanlığı 2024 yılı bütçe teklifinde yer alan hedeflerin neredeyse hiçbiri kabul edilemez. Sağlık Bakanı, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yapacağı; Sağlık Bakanlığı 2024 Yılı Bütçe Teklifikonuşmasından önce gereklidüzenlemeleri yapmalıdır. Bakanlığın bütçesinde yapılacak düzenlemeler; halkın sağlığının korunmasıve geliştirilmesi önceliğiyle toplumun sağlık sorunlarının en kısa sürede ve kamusal olarak çözülmesi, sağlık emekçilerinin çalışma koşullarının ve özlük haklarının insan yaşamına yakışır, günümüzün koşullarına uygun hale getirilmesi ve şiddetin önlenmesi öncelikli hedefleriyle gerçekleştirilmelidir.
2 SB2023 Bütçe Raporu
3 Cumhurbaşkanlığı 2024 Bütçe Gerekçesi
4 SB toplambütçesinin 915 kamu hastanesine bölünmesiyle bulunmuştur
5 KHGM’ne bağlı toplam hastaneyatağı 163.207, bu yatakların 27815’sişehir hastaneleri aittir.
Genel olarak 2024 bütçesinive Sağlık Bakanlığıbütçesini incelediğimizde ana gelir kaynağı,yine yaşamak için çalışmakzorunda olanlardan alınmasıhedeflenen, doğrudan ve dolaylı vergilerolarak öne çıkmaktadır. Bununla birlikte, yaşamak için çalışmak zorunda olanların bu durumu değiştirebilmeleri için geliştirme çabası içinde oldukları eylem birlikteliklerinin, emekçilerin ve ezilenlerin örgütsel ve stratejik ortaklıklarını sağlayan iktidar mücadelesini de hedefleyebilmesi gerektiği bütün açıklığıyla önümüzde durmaktadır. Gelecek yıllarda hazırlanacak bütçelerin hedefinin, yaşamak için çalışmak zorunda olanların refahınıve mutluluğunu sağlamakolabilmesinin başlıca yolu bu hedeftengeçmektedir. Bu amaç için yakın ve orta vadede bütçeye ve sağlık hizmetlerinin finansmanına ilişkin ortaya konulmasıve kitleselleştirilmesi gerektiği düşünülenönerileri şöyle sıralamak mümkündür:
kalemde, tamamı emekliliğe yansıyacak şekildetemel ücret ödenmesine başlanmalıdır. Temel ücret üzerine yapılan işin niteliği ve riski, eğitim durumu, kıdem yılı gibi kriterler ile giydirilmiş ücret belirlenmelidir. Hiçbir şekilde ek ödeme oranları temel ücretin %10’unu geçmemelidir.
GAZİANTEP SES ŞUBE YÖNETİM KURULU