Meslek hastalığı, vazife malüllüğü nedir? Hangi haklara sahiptir?

İlk olarak Çin’in Vuhan bölgesinde 2019 yılında  ortaya çıkan ve bir salgın haline gelerek birçok can alan Covid-19’un sağlık çalışanları açısından meslek hastalığı sayılması hakkındaki tartışmalar son dönemde gündem olmuştur.  Covid-19’un meslek hastalığı sayılması konusunda dünya otoritelerinin tamamı mütabık olmasına rağmen ülkemizdeki tartışmalar bitmek bilmemektedir. En son 14 Aralık 2020’de gerçekleştirilen kabine toplantısının ardından açıklama yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ‘Salgın döneminde hayatını kaybeden sağlık çalışanlarımızın, kadrolarına göre vazife malüllüğü veya meslek hastalığı statülerinin hızla sonuçlandırılması sağlanacaktır. Aileleri maaştan ek ödemeye, faizsiz konut kredisinden, çocuklarına eğitim öğretim yardımına, istihdam hakkından fatura indirimlerine kadar pekçok imkana kavuşacaktır.’ ifadelerini kullanmış olup bu yazımızda Covid-19’un Meslek Hastalığı sayılıp sayılamayacağı ve Vazife Malullüğü birkaç başlık altında incelenecektir.

Meslek Hastalığı Nedir?

Çalışanlarda görülen hastalıklar genel olarak üç başlık altında toplanmaktadır. Bunlar görülme sıklıklarına göre sırasıyla genel hastalıklar, işle ilgili hastalıklar ve meslek hastalıklarıdır. Meslek hastalıkları 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre mesleki risklere maruz kalınması ile ortaya çıkan hastalıklardır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 14. Maddesindeki tanıma göre Meslek Hastalığı; “Sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir. “ Aynı meslek grubuna ait kişilerde görülme olasılığı daha yüksek olan ve işyerindeki çalışma koşullarından kaynaklanan hastalıklar bu kategori içerisinde tanımlamaktadır.

Vazife Malullüğü Nedir?

5510 Sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi (Emekli Sandığı) kapsamında sigortalı olanlar için vazife malûllüğü hükümleri uygulanır. Malûllük; sigortalıların vazifelerini yaptıkları sırada veya vazifeleri dışında idarelerince görevlendirildikleri herhangi bir kamu idaresine ait başka işleri yaparken bu işlerden veya kurumlarının menfaatini korumak maksadıyla bir iş yaparken ya da idarelerince sağlanan bir taşıtla işe gelişi ve işten dönüşü sırasında veya işyerinde meydana gelen kazadan doğmuş olursa, buna vazife malullüğü denir.

Meslek Hastalığı’nın Şartları Nelerdir?

İşçilik Şartı: 5510 sayılı kanuna göre meslek hastalığı nedeni ile hak iddia edebilmek için sigortalı olunmalıdır. Ancak işçi sigortalı olmasa bile, çalışması ve meslek hastalığı kurumca başka türlü tespit edilmediği takdirde, meslek hastalığı tespit davası açılarak hem sigortalılığın hem de meslek hastalığının tespit edilmesi mümkündür.

İşin Yürütüldüğü Sırada Oluşması Şartı: Meslek hastalığı (hastalık, bedensel veya ruhsal engellilik hâli) işçinin yürüttüğü iş sebebiyle ortaya çıkmalıdır. Meslek hastalığı ile işçinin yaptığı iş arasında bir nedensellik bağı bulunmalıdır.

Süre Şartı: Meslek hastalığı işçinin belli bir devamlılık arz eden çalışma sürecinde ortaya çıkmalıdır. Ani veya tesadüfi gelişen olaylar neticesinde işçinin bedensel veya ruhsal zarar görmesi “iş kazası” olarak kabul edilir. Bu durumda iş kazası nedeniyle tazminat davası açılabilir. Meslek hastalığı ise belli bir süre sonunda yavaş yavaş bedensel ve ruhsal zararların gelişmesidir.

Hastalık Şartı: Meslek hastalığı, Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Yönetmeliği ve Tüzüğü’nde yer alan hastalıklardan olmalıdır. Hastalık, işçiyi bedensel veya ruhsal açıdan etkileyerek bir engelliliğe yol açmalıdır.

Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğu; ya SGK’nın yetkilendirdiği sağlık hizmet sunucuları tarafından düzenlenen sağlık kurulu raporu ile ya da SGK’nın gerekli gördüğü hallerde, SGK Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur. Meslek hastalığı, işten ayrıldıktan sonra meydana çıkmış ve sigortalı olarak çalıştığı işten kaynaklanması durumunda; Sigortalının eski işinden fiilen ayrılmasıyla hastalığın meydana çıkması arasında bu hastalık için SGK tarafından çıkarılacak yönetmelikte belirtilen süreden daha uzun bir zamanın geçmemiş olması şarttır. Kişiler gerekli belgelerle Kuruma müracaat edebilirler. Herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuvar bulgularıyla belirlendiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin işyerindeki inceleme sonunda tespit edildiği hallerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık SGK’nın veya ilgilinin başvurusu üzerine Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir.

Hangi Hallerin Meslek Hastalığı Sayılacağı Sorunu

Hangi hallerin meslek hastalığı sayılacağı, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesinin şekli ve içeriği, verilme usûlü ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer usûl ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikte düzenlenir. Yönetmelikte belirlenmiş hastalıklar dışında herhangi bir hastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmaması hususunda çıkabilecek uyuşmazlıklar, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca karara bağlanır.

Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu’nun kimlerden oluştuğuna gelirsek, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından branşlarını belirlenecek uzman doktorlardan oluşmaktadır. Kurulun en temel amacı ise maluliyet derecesi, iş göremezlik derecesi tespiti ve çalışma gücü kaybı hususunda sağlık kurulu taraında verilen kararlara yapılan itirazları incelemektir.

Vazife Malullüğü Tespiti

Kamu çalışanlarının vazife malullüğü tespiti Vazife Malullüğü Tespit Kurulu tarafından gerçekleştirilir.

Vazife malullerine tanınan en nitelikli hak malullük aylığıdır. Vazife malullerine bağlanacak aylıklar da vazife maluliyetinin hangi mevzuat kapsamında meydana geldiğine göre farklılık arz etmektedir. Ayrıca hesaplanan malullük aylığına ek olarak malullük derecelerine göre zamlar da eklenmektedir.  4-c’lilerin çalışma gücü kaybı tespiti yapılırken; vazife malullüğü hâlinde, 13/7/1953 tarihli ve 4/1053 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan “Vazife Malullüklerinin Nevileri ile Dereceleri Hakkında Nizamname ” esas alınır. Vazife malullüğü kişinin çalışma gücünde yarattığı olumsuz etkiye göre 1’den 6’ya kadar olacak şekilde “Vazife Malullüklerinin Nevileriyle Derecelerini Gösteren Cetvel” de gösterilmiştir. Vazife malullüğü aylığı bağlanmış sigortalılar, malullük durumlarında artma veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç olduğunu ileri sürerek aylık ve gelirlerinde değişiklik yapılmasını isteyebilecekleri gibi; Kurum da harp malullüğü, vazife malullüğü, bağlanmış sigortalıların kontrol muayenesine tâbi tutulmasını talep edebilmektedir.

Meslek Hastalığına Yakalanan Sigortalıya Sağlanan Haklar Nelerdir?

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve genel sağlık Sigortası Kanunu’nun 16. maddesine göre;

a) Sigortalıya; geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi.

b) Sigortalıya; sürekli iş göremezlik geliri bağlanması.

c) İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine; gelir bağlanması.

d) Gelir bağlanmış olan eş ve çocuklara; evlenme ödeneği verilmesi.

e) İş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölen sigortalı için; cenaze ödeneği verilmesi.

Sigortalıya hastalık veya analık hallerine bağlı olarak ortaya çıkan iş göremezlik süresince, günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilir.

Vazife Malullerine Sağlanan Haklar Nelerdir?

Vazife malullüğü sigortasından sağlanan yardımlar tüm vazife malullerine birebir aynı olacak şekilde yapılmamaktadır. Mevcut düzenlemelere göre; daha riskli ve zorlu görevler yaparken vazife malulü olan kamu personeline, diğer kamu personeline kıyasla, icra edilen tehlikeli ve yıpratıcı görevlerin karşılığı olarak ilave ya da daha fazla yardımda bulunulmaktadır. Sağlanan Haklardan yaralanma vazife malullüğünün türüne göre değişmektedir. Genel olarak sağlanan haklar ve yardımlar Nakdi tazminat, Aylık bağlanması, Ek ödeme, Sağlık hizmetlerinden katılım payı alınmaması, Ulaşım araçlarından ücretsiz yararlanma, Evlenme yardımı, Kamu kurum ve kuruluşlarına ait sosyal tesislerden yararlanma, Gelir vergisi indirimi şeklinde olup Covid-19’un kamuda görevli sağlık çalışanları açısından vazife malullüğü kabul edilse dahi hangi yardımlardan faydalandırılacaklarının tamamen ucu açıktır.

Meslek Hastalığı Ölümlerinde Sosyal Güvenlik Kurumu Verileri

Sosyal Güvenlik Kurumu verilerine bakıldığında 2017 yılında meslek hastalığı sebebiyle yaşanan ölüm sayısının 0 olduğu göze çarpmaktadır. Dünyada her yıl 2 milyon kişi meslek hastalığı sebebiyle yaşamını yitirirken Türkiye’deki verilerin bu şekilde olması Sosyal Güvenlik Kurumu verilerinin tazminat endişesiyle gerçeği yansıtmadığı şüphesini akıllara getirmektedir.

Covid-19’un Meslek Hastalığı Sayılması Hususu

Türk Tabipleri Birliği’nin (TTB) çağrısıyla yurt genelinde kaybettiğimiz sağlık çalışanları ve vatandaşlarımız için düzenlenen anma etkinliğinde de TTB Merkez Konseyi üyeleriyle Ankara Tabip Odası Yönetim Kurulu üyelerinin birlikte düzenledikleri basın toplantısında da ısrarla Covid-19’un meslek hastalığı kabul edilmesinin gerekliliği üzerinde duruldu. Yapılan basın açıklamasında; “Başladığı ilk günden itibaren Covid-19 salgınının ilk karşılayıcıları sağlık çalışanları olmuştur. Bu nedenle birçok ülkede sağlık çalışanlarının toplumun diğer kesimlerine oranla Covid-19’a yakalanma riskinin minimum 4-5 kat daha fazla olduğu, ülkemiz gibi bazı ülkelerde ise hastalanma risklerinin 10 katı aştığı, sağlık sektöründe çalışanların en riskli grup olduğu saptanmıştır. “ Hatta bu sebeple “Covid-19, sağlık çalışanları için milenyumun ilk meslek hastalığıdır”  tanımlamaları yapılmıştır. Dünya Tabipler Birliği (DTB) Başkanı Dr. David Barbe, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun pandemiyle ilgili özel oturumu öncesinde yaptığı açıklamada;  “Sağlık çalışanlarının şu anda ihtiyaç duyduğu temel şey, Covid-19’un gelir kaybı, tedavi ve rehabilitasyon masrafları ile ölüm durumunda bakmakla mükellef olunan kişilere yönelik yardımı kapsayacak bir meslek hastalığı sayılmasıdır. Bu korumanın hiçbir boşluk bırakmadan sağlanması gerekmektedir. Durumdan etkilenen sağlık çalışanlarının bu korumaya olan ihtiyacı gecikmeksizin karşılanmalıdır. Toplumda pek çok kişi hijyen, mesafe, maske ve iyi havalandırılan iç mekanlar sayesinde güvende kalabilmiştir. Gelgelelim, hekimler, hemşireler ve diğer sağlık çalışanları söz konusu olduğunda durum çok farklıdır. Bu insanlar bakım vermek için hastalarıyla yakın temas içinde olmuşlardır. Kendilerini tehlikeye atmak zorunda kalmışlardır.” şeklinde ifadelerde bulunmuştur. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) da dahil birçok uluslararası örgüt, Covid-19 hastalığının meslek hastalığı olarak kabul edilmesi yönünde açıklamalar yapmıştır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından da salgının başından beri sağlık çalışanlarının korunmasına yönelik önlemlerin alınması için ülkelere uyarılarda bulunulmuştur. İtalya, Almanya, Belçika, Kanada, Amerika Birleşik Devletleri, Güney Afrika ve Malezya dâhil 130’a yakın ülkede Covid-19 sağlık çalışanları için meslek hastalığı olarak kabul edilmiştir. Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi ve 65 diğer tabip odalarının imzaları toplanarak Covid-19’un Türkiye’de de tüm sağlık çalışanları için meslek hastalığı kabul edilmesi yeniden talep edilmiştir. Fakat ne yazık ki ülkemizde sebebi anlaşılamayan bir şekilde Covid-19 Hastalığı hala daha Sağlık Çalışanları için meslek hastalığı olarak kabul edilmemektedir. Oysa Dünya Sağlık Örgütü’nün de belirttiği üzere; sağlık hizmeti nedeniyle Covid-19 enfeksiyonu geçiren bir sağlık çalışanının tedavisinin sağlanması ve zararının giderilmesi sağlık çalışanlarının özlük haklarındandır. Bu hak dünyanın her bir yanında sağlık çalışanlarına tanınmakta olup ülkemizde hala yasallaşamamıştır.

TBMM Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu Başkanı Prof. Dr. Recep Akdağ’ın da belirttiği üzere “Mevcut kanuni düzenlemeler çerçevesinde, yeni kanun maddeleri gerekmeksizin, ikincil düzenlemelerin bu konuda yeterli olabilecek” iken neden bu konuda hiçbir çalışma yapılmamaktadır? Yeni bir yasa dahi çıkarılmaksızın sadece birtakım idari düzenlemeler ile de Covid-19’un iş kazası ve meslek hastalığı sayılabilmesi mümkündür. Çalışma Gücü Ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği’nin “Meslek Hastalıkları Listesi” başlıklı 18. Maddesinin ‘Ç’ bendinde “D Grubu: Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar” ana grubu da buna açıkça imkan tanımaktadır. Ayrıca SGK Sağlık İşlemleri Tüzüğün’de de Meslek Hastalıkları 5 gruba ayrılmış olup C grubu’nda virüs kaynaklı olanlar ve D grubunda ise Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar kategoriledirilmiştir.

Covid-19 Meselesinin Yargıya Taşınması

Son olarak Bağımsız Maden İşçileri Sendikası, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun Covid-19’u meslek hastalığı saymayan genelgesinin yürütmesinin durdurulması ve iptali talebiyle Danıştay’da dava açtı. Dava dilekçesinde; “Pandemi koşullarında çalışan kişilerin salgına yakalanmaları durumunda iş kazası kapsamına alınmamaların hiçbir izahının olmadığı savunuldu. Mevzuata aykırı olduğu ifade edilen genelgenin iptal edilmesi gerektiği” kaydedildi.

SGK savunmasında Covid-19’unun tüm dünyanın maruz kaldığı bir risk olması nedeniyle meslek hastalığı ya da iş kazası sayılmasının mümkün olmadığı belirtildi. Salgına karşı sadece işverenlerin değil, toplumun tamamı tarafından önlem alınması gerektiği vurgulanan savunmada, davanın reddine karar verilmesi talep edildi.

Tarafların görüşlerini alan Danıştay 10. Dairesi, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun Covid-19’u meslek hastalığı saymayan genelgesinin yürütmesinin durdurulması talebini reddetti. Bu da Covid-19’un meslek hastalığı olarak değerlendirilmemesine ilişkin sürecin devam edeceği  anlamına gelmekte. Danıştay sendikanın iptal istemini ise daha sonra karara bağlayacak.

Konuya ilişkin Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk yaptığı açıklamada “Eğer çalışan işçi 4A statüsündeyse meslek hastalığı kapsamında oluyor, memursa da vazife malulü kapsamında oluyor. Dolayısıyla var olmayan bir sorunu konuşuyoruz aslında” dedi. Şartlar ile illiyet bağının kurulması durumunda sağlık çalışanlarının 4A veya 4C oluşuna göre vazife malulü ya da meslek hastalığı olarak kabul edildiğini dile getiren Selçuk, “İlliyet bağı kurulup gerekli dokümanlar ve şartlar sağlandığı sürece zaten buna dair geçerli ve yürürlükte olan seneler boyunca işleyen bir mevzuatımız söz konusu” ifadesini kullanmıştı.

14 Aralık 2020’de gerçekleştirilen kabine toplantısının ardından açıklama yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ‘Salgın döneminde hayatını kaybeden sağlık çalışanlarımızın, kadrolarına göre vazife malüllüğü veya meslek hastalığı statülerinin hızla sonuçlandırılması sağlanacaktır. Aileleri maaştan ek ödemeye, faizsiz konut kredisinden, çocuklarına eğitim öğretim yardımına, istihdam hakkından fatura indirimlerine kadar pekçok imkana kavuşacaktır.’ diyerek son noktayı koymuştur.

Dünyaca kabul edilen ve sağlık çalışanlarının tamamı için özlük hakkı niteliğinde olan Covid-19’un sağlık çalışanları açısından meslek hastalığı sayılmasının ülkemizde hangi kanun değişiklikleri veyahut ne gibi ek düzenlemelerle gerçekleştirileceği de merak konusudur. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın vadettiği gibi Covid-19 sebebiyle hayatını kaybeden sağlık çalışanlarımızın, kadrolarına göre vazife malulü veya meslek hastalığı sahiplerinin hakları olan imkanlardan faydalandırılmaları fiili olarak ne zaman mümkün olacaktır? Umarız daha fazla hak kaybı yaşanmadan…(medimagazin)

Stj. Av. Özge Muhterem ULUDÜZ

KAYNAKÇA

https://www.mmo.org.tr/

http://isigmeclisi.org/

https://tr.euronews.com/2018/10/23/turkiye-ve-avrupa-da-is-kazalar-en-fazla-isci-olumlerinin-yasandigi-ulke-turkiye

https://dokuz8haber.net/emekdunyasi/turkiye-olumlu-is-kazalarinda-avrupa-birincisi/#:~:text=E2809CC4B0C59E20KAZALARINDA20DC39CNYADA20C4B0LK20SIRADAYIZ,da20birinci20sC4B1rada20yer20almaktadC4B1r.

https://calismaortami.fisek.org.tr/icerik/meslek-hastaliklari-ve-meslek-hastaliklari-hastaneleri/

https://sosyalhaklardernegi.org/shd-isci-sagligi-ve-is-guvenligi-raporu-gozden-gecirilmis-2019/

https://www.sozcu.com.tr/2018/ekonomi/vazife-malullugu-nedir-kimler-vazife-malulu-sayilir-oub1-2421884/#:~:text=MalC3BBllC3BCk3B20sigortalC4B1larC4B1n20vazifelerini20yaptC4B1klarC4B120sC4B1rada,geliC59Fi20ve20iC59Ften20dC3B6nC3BCC59FC3BC20sC4B1rasC4B1nda

http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/emekli/sikca_sorulan_sorular/vazife_malullugu

https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/06/20060616-1.htm

https://alptekinisik.av.tr/vazife-malullugu.html